NVE39 - Một số lý giải về cuộc xung đột Nga - Ukraine hiện nay và tính toán chiến lược của các bên

 

Xung đột quân sự Nga - Ukraine - một sự kiện làm rung chuyển toàn cầu trong thời gian qua được đánh giá sẽ tác động không nhỏ tới cấu trúc an ninh khu vực châu Âu, thậm chí cả cục diện chính trị thế giới. Mọi nỗ lực ngoại giao, đàm phán đối thoại được xem là giải pháp tối ưu nhất hiện nay để có thể chấm dứt chiến sự, hạ nhiệt và tìm lối thoát cho cuộc khủng khoảng này.

Cuộc khủng hoảng chính trị Nga - Ukraine hiện nay bắt nguồn từ sau khi kết thúc Chiến tranh lạnh đến nay, gần hơn là năm 2014 khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea, tiếp theo là một số bất ổn ở khu vực Donbass, phía đông của Ukraine - nơi có hai nước Cộng hòa tự xưng là Donetsk (DPR) và Luhansk (LPR). Gần đây nhất là từ cuối năm 2021 đến nay, tình hình trở nên đặc biệt căng thẳng vào thời điểm tháng 12-2021, Nga gửi đến Mỹ và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) bản đề nghị an ninh gồm 8 điểm, trong đó nêu rõ các quan ngại về an ninh được coi như những “lằn ranh đỏ”, đó là: 1- Ukraine không thể trở thành thành viên của NATO; 2- NATO không tiếp tục mở rộng sang phía đông; 3- NATO quay trở lại điểm xuất phát năm 1997, nghĩa là trước khi mở rộng sang phía đông, kết nạp các nước Đông Âu và ba nước Cộng hòa Baltic làm thành viên mới mà Nga cho là đe dọa nghiêm trọng đến an ninh và lợi ích chiến lược của Nga.

Thứ nhất, từ góc độ chủ nghĩa hiện thực chính trị, khi tìm hiểu về quy luật vận động và đấu tranh của nền chính trị quốc tế. Nằm trên lục địa Âu - Á, Ukraine là “vùng đệm tự nhiên” giữa Đông và Tây. Cả Nga và phương Tây đều cho rằng, bên kia là mối nguy cơ an ninh, đe dọa sự tồn tại của mình. Theo Nga, việc Ukraine xin gia nhập NATO sẽ làm mất cân bằng cán cân quyền lực an ninh ở sườn phía tây của Nga, đe dọa đến không gian sinh tồn của nước Nga, mất vùng đệm chiến lược, suy giảm ảnh hưởng địa - chính trị từng có trong thời kỳ Liên Xô.

Thứ hai, từ góc độ chủ nghĩa kiến tạo và chủ nghĩa tự do - gốc rễ là sự xung đột không thể giải quyết giữa hai nền văn minh Anglo-Saxon và Slavo, là phản ứng trước sự bành trướng địa - chính trị của những người Anglo - Saxon dưới lớp vỏ lan rộng của toàn cầu hóa muốn thống trị toàn bộ châu Âu.

Về phía Nga, Tổng thống Nga V. Putin khẳng định với nước Nga và toàn thế giới rằng, Ukraine không chỉ là một đất nước láng giềng mà còn là một phần không thể tách rời của lịch sử, văn hóa và không gian tinh thần Nga. Nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cuộc xung đột hiện nay là do phương Tây và Ukraine không nhìn thấy hết và đáp ứng các quan ngại của Nga về an ninh quốc gia, không thấu hiểu lợi ích chiến lược của nhau và lập trường của hai bên quá xa nhau về vấn đề Ukraine.

Về phía Mỹ và phương Tây, kể từ sau Chiến tranh lạnh đến nay, NATO luôn xem Nga là mối đe dọa an ninh số 1; còn Mỹ coi Nga và Trung Quốc là những “đối thủ cạnh tranh chiến lược” hàng đầu. Mỹ và phương Tây luôn muốn dập tắt những hy vọng của Nga trong việc phục hồi vị thế cường quốc toàn cầu của Liên Xô như trước đây thông qua quá trình “Đông tiến” của NATO.

Về phía Trung Quốc, vào thời điểm căng thẳng ở Ukraine và châu Âu lên cao, ngày 11-2-2022, chính quyền Tổng thống Mỹ J. Biden công bố Chiến lược “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương an toàn và thịnh vượng” với 5 ưu tiên; đồng thời, công bố chương trình hành động - đây được xem là điểm mới so với trước - nghĩa là Mỹ không chỉ có ý chí chính trị mà còn dành các nguồn lực về kinh tế, ngoại giao, quốc phòng thích đáng để hỗ trợ cho chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mới. Điều đó cho thấy, dù có những mối quan tâm ở châu Âu, nhưng khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mới là ưu tiên của chính quyền Tổng thống Mỹ J. Biden.

Có thể thấy, dường như cuộc xung đột Nga - Ukraine hiện chưa có dấu hiệu giảm nhiệt, trở thành yếu tố gia tăng sự phức tạp, rối ren và khó đoán định. Việc giảm căng thẳng tại Ukraine hiện nay là một nỗ lực rất cần thiết đòi hỏi sự quyết tâm chung của các bên liên quan và của cả cộng đồng quốc tế, nhằm hướng tới thúc đẩy xây dựng lòng tin cũng như xây dựng một cấu trúc an ninh mới phù hợp, mang lại lợi ích chung, hài hòa cho các nước một cách cân bằng, hữu hiệu và bền vững./.

Quan hệ Nga - Trung Quốc đã được cải thiện đều đặn trong hơn ba thập niên, với sự thống nhất chặt chẽ hơn về nhiều vấn đề, bao gồm hệ tư tưởng, an ninh, không gian mạng và quản trị toàn cầu. Quan hệ Nga - Trung Quốc đang có những dịch chuyển trong thời gian gần đây; hai bên đã có những thỏa thuận và tăng cường hợp tác với nhau về cung ứng năng lượng, nguyên liệu thô, hàng hóa, cùng chia sẻ áp lực và mối nguy cơ từ phía Mỹ và phương Tây áp đặt lên. Đáng chú ý, Trung Quốc đã dỡ bỏ toàn bộ lệnh cấm nhập khẩu đối với lúa mì từ Nga trong bối cảnh căng thẳng Nga - Ukraine leo thang, cho thấy mối quan hệ giữa Nga - Trung Quốc đang được thắt chặt khi Mỹ và các đồng minh áp đặt những lệnh trừng phạt mới.