Kỷ niệm 34 năm ngày nhà giáo Việt Nam (20/11/1982 - 20/11/2016)

Dân tộc Việt Nam từ xưa đến nay vốn có truyền thống hiếu học, “tôn sư trọng đạo”. Tục ngữ ca dao Việt Nam có câu: “Muốn sang thì bắt cầu kiều. Muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy!”. Không có một vị anh hùng, một lãnh tụ thiên tài nào mà lại không nhận được sự dạy dỗ, dìu dắt của thầy giáo, cô giáo. Yêu mến, biết ơn và kính trọng thầy cô giáo là đức tính tốt đẹp của người dân Việt Nam.

Suốt mấy nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, truyền thống tôn sư trọng đạo ấy luôn là ngọn đuốc trí tuệ, soi sáng con đường học vấn của dân tộc ta. Chúng ta có thể thấy thấp thoáng trong từng trang sử dân tộc hình ảnh người học trò nghèo đêm đêm bắt đom đóm bỏ vào vỏ trứng làm đèn để đọc sách, hình ảnh những người vợ, người mẹ tần tảo sớm hôm lo cho chồng, cho con nấu sử sôi kinh, và đặc biệt là những lớp học xưa với hình ảnh ông đồ ngồi dạy học. Người thầy được tôn vinh bởi người thầy không chỉ là người dạy chữ thánh hiền mà còn là người tượng trưng cho những gì chuẩn mực nhất, cao đẹp nhất. Trong lịch sử dân tộc ta đã có biết bao người thầy như thế: đó là người thầy Sư Vạn Hạnh – người đã có công nuôi dạy và dìu dắt Lý Công Uẩn trở thành một vị vua anh minh lỗi lạc. Chính Lý Công Uẩn là người đã ra chiếu rời đô đến đất Thăng Long và mở ra một kỉ nguyên phát triển phồn hoa của dân tộc Việt Nam. Không những vậy, ông còn là người đã đặt nền móng đầu tiên cho công cuộc giáo dục của đất nước Đại Việt bằng cách lập nên Quốc Tử Giám, trường học đầu tiên dành cho con cháu quý tộc năm 1070. Đó là thầy giáo Chu Văn An (1292 – 1370) – người dạy học cho thái tử, cũng là người đã dâng “Thất trảm sớ” xin vua chém lũ gian thần rồi cáo quan về quê sống cuộc đời thanh bạch. Đó là cụ đồ Nguyễn Đình Chiểu (1822 – 1888), người vừa dạy học vừa bốc thuốc chữa bệnh cho dân, đồng thời cũng là nhà thơ lớn – tác giả của nhiều bài thơ, văn bất hủ tràn đầy nhiệt huyết và thấm đẫm tấm lòng yêu nước thương dân. Đó là các bậc thầy cao quý như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Võ Trường Toản, Nguyễn Tất Thành – Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp, Dương Quảng Hàm, Nguyễn Lân.... Những người thầy như vậy và biết bao người thầy khác đã mang lại vinh quang cho đất nước và là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam.

Truyền thống tôn sư trọng đạo còn được thể hiện ở một phong tục đẹp của nhân dân ta. Hằng năm, cứ mỗi độ Tết đến Xuân về, ông bà, cha mẹ lại không quên nhắc nhở con cháu đi chúc Tết “mồng một tết cha, mồng hai tết mẹ, mồng ba tết thầy”. Trong không khí “vui như Tết”, mọi người vẫn không quên dành cho những người thầy sự quan tâm đầy tình nghĩa. Truyền thống tôn sư trọng đạo hôm nay vẫn đang được nhân dân ta và bao thế hệ học trò tiếp tục gìn giữ và phát huy. Hằng năm, bên cạnh tục “mồng ba tết thầy”, vào dịp 20 - 11, nhân dân ta và các thế hệ học trò lại tổ chức thăm hỏi, quan tâm hoặc trao đổi với các Nhà giáo về sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ. Đây cũng là dịp toàn xã hội động viên, cổ vũ các Nhà giáo vượt mọi khó khăn, nêu cao ý thức trách nhiệm, làm tròn sứ mệnh “trồng người” vẻ vang của mình.

Từ khi có Đảng, Đảng và Bác Hồ rất coi trọng công tác giáo dục. Ngay trong ngày khai trường đầu tiên sau cách mạng tháng Tám, Bác đã căn dặn thế hệ trẻ: “Non song Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”.

Quan điểm của Bác Hồ về sự nghiệp giáo dục hết sức rõ ràng, cụ thể: “Không học thì không trở thành người cộng sản được”. Bác nói “Dốt nát là kẻ địch”; “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” và người cán bộ cách mạng phải nhớ “Cán bộ phải có văn hóa làm gốc”, vì muốn xây dựng Chủ nghĩa xã hội phải có học thức; Bác khẳng định: Chủ nghĩa xã hội, trước hết phải có con người xã hội chủ nghĩa”. Vì vậy, phải kiên định phương châm “Vì lợi ích mười năm trồng cây, vì lợi ích trăm năm trồng người”.

Đặc biệt Hồ chủ tịch rất quan tâm đến đội ngũ giáo viên; Người nói: “Nhiệm vụ giáo dục là rất quan trọng và vẻ vang, vì nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục”; “nếu không có thầy giáo dạy dỗ cho con em nhân dân, thì làm sao mà xây dựng chủ nghĩa xã hội cho được? Vì vậy nghề thầy giáo rất là quan trọng, rất là vẻ vang”; do đó, phải xây dựng đội ngũ những người thầy giáo tốt – thầy giáo xứng đáng là thầy giáo. Theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thầy giáo phải thật yêu nghề của mình, phải có đạo đức cách mạng, phải có chí khí cao thượng, phải “Tiên ưu Hậu lạc” – nghĩa là, khó khăn phải chịu trước thiên hạ, sung sướng thì hưởng sau thiên hạ; phải yên tâm công tác, phải thật thà đoàn kết, phải thương yêu các cháu như con em ruột thịt của mình; đồng thời phải “luôn luôn ra sức thi đua trong công tác và học tập, thật thà, tự phê bình và phê bình để cùng nhau tiến bộ mãi”.

Vậy, vì sao chúng ta lấy ngày 20 - 11 hằng năm là Ngày Nhà giáo Việt Nam? Ngày Nhà giáo Việt Nam 20 - 11 bắt đầu được tổ chức từ bao giờ? Tháng 7 - 1946 tại Paris (thủ đô Cộng hòa Pháp), một tổ chức các Nhà giáo tiến bộ trên thế giới được thành lập lấy tên là “Liên hiệp Quốc tế các Công đoàn Giáo dục” (Federation International Syndicale des Enseignats, viết tắt là FISE). Ba năm sau, vào năm 1949, tại Vasava (thủ đô Ba Lan), tổ chức FISE họp Hội nghị thông qua một bản Hiến chương gồm 15 chương với nội dung chủ yếu là xây dựng nền giáo dục tiến bộ, bảo vệ những quyền lợi vật chất và tinh thần chính đáng của nghề dạy học, tôn vinh vai trò cao quý của Nhà giáo.

Ngày 22 - 7 - 1951, Công đoàn giáo dục Việt Nam được thành lập. Vào thời điểm đó, tuy cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân ta đang diễn ra hết sức quyết liệt nhưng Công đoàn giáo dục Việt Nam đã tìm mọi cách đặt quan hệ với FISE để tranh thủ các diễn đàn quốc tế tố cáo âm mưu, thủ đoạn và tội ác của thực dân Pháp và can thiệp của Mỹ đối với nhân dân ta cũng như đối với giáo viên và học sinh. Tháng 2 - 1953, tổ chức FISE họp Hội nghị tại Viên (thủ đô nước Áo) có mời Công đoàn giáo dục Việt Nam tham dự. Đoàn đại biểu Công đoàn giáo dục Việt Nam do Thứ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Khánh Toàn dẫn đầu đã tham dự hội nghị. Tại hội nghị này, Công đoàn giáo dục Việt Nam được kết nạp vào tổ chức FISE.

Từ ngày 26 đến 30 - 8 - 1957, tại Vacsava (thủ đô Ba Lan), Hội nghị FISE được tổ chức có đại biểu của 57 nước tham dự, trong đó có đoàn đại biểu của Công đoàn giáo dục Việt Nam. Hội nghị đã thông qua bản Hiến chương Quốc tế các Nhà giáo và quyết định lấy ngày 20 - 11 hằng năm là ngày “Quốc tế Hiến chương các Nhà giáo”. Ngày 20 - 11 - 1958, lần đầu tiên ngành giáo dục Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa long trọng tổ chức kỉ niệm “Quốc tế Hiến chương các Nhà giáo” trên toàn miền Bắc từ thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến miền núi. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước, mặc dù chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ diễn ra rất ác liệt, ngày 20 - 11 vẫn là ngày hội được tổ chức rộng rãi trong nhân dân, nhất là trong các thầy, cô giáo, cán bộ ngành giáo dục và học sinh, sinh viên.

Xác định tầm quan trọng của giáo dục, trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011) đã khẳng định: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam….)

Sau đại thắng mùa xuân 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, nền giáo dục cả nước thống nhất và bước vào thời kì xây dựng nền giáo dục mới dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đến đây, “Quốc tế Hiến chương các Nhà giáo” đã hoàn thành sứ mệnh với giáo giới Việt Nam. Nhưng với truyền thống tôn sư trọng đạo, ngày 20 - 11 đã đi vào trí nhớ, tình cảm của mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam, trở thành hoạt động chủ động và tự giác được tổ chức đều đặn hằng năm mặc dù từ lâu trên thế giới không tổ chức ngày quốc tế Hiến chương các nhà giáo nữa. Nhân dân Việt Nam mà trước hết là giáo viên, học sinh, sinh viên và phụ huynh luôn mong muốn mỗi năm có một ngày để thể hiện tình cảm và tôn vinh nhà giáo.

Theo đề nghị của Bộ Giáo dục (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo), ngày 28 - 9 - 1982, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ra Quyết định số 167/HĐBT về Ngày Nhà giáo Việt Nam. Ngay tại Điều 1, Quyết định ghi rõ “Từ nay hằng năm sẽ lấy ngày 20 - 11 là Ngày Nhà giáo Việt Nam”. Như vậy, ngày 20 - 11 - 1982 là Ngày Nhà giáo Việt Nam đầu tiên và cũng từ đó, ngày này trở thành ngày hội truyền thống Nhà giáo Việt Nam.

Để ghi nhận công lao, đề cao vị trí xã hội và động viên, khuyến khích các nhà giáo, ngày 30/5/1985, Chủ tịch hội đồng Nhà nước - nay là Chủ tịch nước đã kí lệnh công bố pháp lệnh quy định giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước cho các công trình thuộc các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, văn hóa nghệ thuật...(trong đó có cả sách giáo khoa dành cho các trường học) và pháp lệnh danh hiệu vinh dự Nhà nước "Nhà giáo nhân dân", "Nhà giáo ưu tú" để tặng các cô nuôi dạy trẻ, giáo viên mẫu giáo, giáo viên phổ thông, giáo viên bổ túc văn hoá, giáo viên dạy nghề, cán bộ giảng dạy cao đẳng, đại học và trung học chuyên nghiệp... có thành tích xuất sắc.

Ngày 2 - 12 - 1998, tại kỳ họp thứ tư, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa X đã thông qua Luật Giáo dục (1998). Điều 66 luật này quy định: “Ngày 20 - 11 hằng năm là Ngày Nhà giáo Việt Nam”. Ngày 14 - 6 - 2005 tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI đã thông qua Luật Giáo dục 2005. Điều 76 luật này quy định: “Ngày 20 tháng 11 hằng năm là ngày Nhà giáo Việt Nam”. Những quyết định và điều luật trên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, thể hiện sự tôn vinh của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đối với vị trí, vai trò của Nhà giáo trong sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nắm vững lịch sử Ngày Nhà giáo Việt Nam cũng nhắc nhở mỗi chúng ta khi kỉ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam 20 - 11 không nhầm lẫn với “ Quốc tế Hiến chương các Nhà giáo” - một hoạt động đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử với giáo giới Việt Nam.

Hiện nay, đất nước ta đã và đang bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế sâu, rộng trên tất cả các lĩnh vực, vai trò của giáo dục- đào tạo ngày càng được chú trọng. Hội nghị trung ương 8, Ban chấp hành trung ương Đảng khóa XI ra nghị quyết số 29/NQ-TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, trong đó Đảng ta xác định “ Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và toàn dân”, trong sự nghiệp đó Đảng đề cao vai trò to lớn của đội ngũ nhà giáo, đó là nhân tố quyết định tới nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm cơ sở để phát triển nền kinh tế tri thức, là nguồn động lực cho phát triển đất nước vì mục tiêu “ Dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh”.

Ngày 20/11 là dịp để các thế hệ học trò bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với những người thầy, để mọi ngành, mọi nghề và toàn xã hội chia sẻ niềm vui, tri ân với những người đã góp bao công sức và tâm huyết cho sự nghiệp trồng người cao cả, góp phần xây dựng đất nước phồn vinh, phát triển.

Quang Phạm